De Catenaccio mentaliteit van managers.
Onze merkbelofte “Let’s build a winning team” hebben wij niet zo maar! Wij zien namelijk dat veel managementteams in het bedrijfsleven stiekem nog 'amateurvoetbal' spelen. Niet goed voor ‘decision-making’, en vooral niet voor talentontwikkeling. Het huidige leiderschapsniveau legt namelijk de lat voor aanstormend talent dat nu nog in de operationele teams vlieguren maakt. Wat voor ‘amateurvoetbal’ zien wij dan? Onvoldoende strategisch vermogen, lage betrokkenheid, gebrek aan zingeving, tekort aan leiders, te laag verantwoordelijkheidsgevoel en het onvermogen om constructief conflict te voeren.
Plat gezegd, een team met versnipperd talent waar kunstmatige harmonie in stand wordt gehouden. Om teams aan te zetten tot verandering, vinden wij het leuk om de link te leggen met de sportwereld. In deze blog nemen we je mee in de evolutie van bepaalde voetbal tactieken en bijbehorende managementstijlen. We behandelen een aantal thema’s die ook voorkomen in het bedrijfsleven; risicomijdend gedrag, micromanagement, mensgericht leiden en de kracht van het informeel netwerk. Dat doen we aan de hand van verschillende voetbalstromen. Het Italiaanse ‘Catenaccio’, het Nederlandse 'Totaalvoetbal' en een nieuwe stroom genaamd ‘Relationism’, afkomstig uit Brazilië.
We beginnen bij het ‘Catenaccio’, een klassieke en verdedigende voetbalstijl die zijn oorsprong vindt in de jaren ‘50 / ‘60 in Italië. Helenio Herrera wordt gezien als een van de grondleggers die het Italiaanse ‘Catenaccio’ populair maakte gedurende zijn trainersloopbaan bij het Milanese Internazionale. Zijn verdedigende tactiek rustte op discipline en efficiëntie. Veel van zijn overwinningen eindigden logischerwijs ook (slechts) in 1-0 uitslagen. De focus lag op het voorkomen van tegengoals door het eigen doel ‘op slot te zetten’. Het Italiaanse woord ‘Catenaccio’ betekent dan ook ‘deur grendel’.
Tactiek van de underdog
Het pure ‘Catenaccio’ zie je zelden meer in het hedendaagse voetbal. Vleugjes van deze speelstijl zie je af en toe terugkomen bij ‘underdog ploegen’ die het ver weten te schoppen in toernooien. Zo wist Chelsea in 2012, onder leiding van de Italiaanse coach Roberto di Matteo, de Champions League te winnen door een veel sterker Barcelona en Bayern München uit te schakelen met ultra verdedigend voetbal. Het moderne 'Catenaccio' van di Matteo zorgde voor zoveel verbazing dat het de ochtend na de overwinning op Barcelona door het Engelse Goal.com op humoristische wijze beschreven werd als ‘Parking the Bus’. Alsof het elftal van di Matteo niet kwam om te voetballen, maar bij het arriveren gewoon de spelersbus voor het eigen doel parkeerde.
Omar Momani
‘Catenaccio’ is een speelstijl die vrij korte termijn gericht is. Op een toernooi speel je namelijk maar maximaal 13 wedstrijden, en kun je gokken op het succes van deze speelstijl. Maar als je ieder jaar in de competitie kampioen wilt worden, dan moet je 30-40 wedstrijden sterk spelen. Om die wedstrijden te winnen moet je van je eigen helft af durven te komen. Bij topploegen, die jaar in jaar uit voor diverse prijzen strijden, zie je dat ‘Catenaccio’ vrijwel nooit gespeeld wordt. Deze topploegen bouwen ieder seizoen voort op een sterke selectie en offensieve filosofie waarmee ze de concurrentie willen uitschakelen. Denk aan Liverpool, dat de afgelopen 10 jaar onder Jürgen Klopp op het allerhoogste niveau meerdere prijzen wist te pakken. Het management team en het clubbestuur hebben jarenlang geïnvesteerd in een gedeelde en heldere visie. Dat zorgt voor lange termijn succes en een volle prijzenkast.
Catenaccio in organisaties.
In de managementteams van organisaties zien wij vaker een ‘toernooi mentaliteit’ voorkomen. Oftewel, ‘Catenaccio’-spel. Omzettargets, budgetpotjes, promoties en bonussen zijn gebonden aan een jaarcyclus. Dat roept een drang naar controle op. Het behalen van doelen binnen 12 maanden is namelijk prima te bewerkstelligen door te blijven doen wat je gisteren al deed. Behoud van de status quo. Dat maakt de gemiddelde manager redelijk risicomijdend. De focus ligt op efficiëntie, stabiliteit en voorspelbaarheid.
Zodra jij je puur verdedigend opstelt, dan ga je alles zien als een aanval op jouw doel. Zaken die afwijken van kwartaal doelen en KPI’s voelen dan als een bedreiging. Dat zorgt ervoor dat het dagelijkse werk aanvoelt als brandjes blussen. Als manager zit je voortdurend klem tussen de verwachtingen van directie, en de dagelijkse uitdagingen, inzichten en nieuwe ideeën van operationele teams. Allerlei zaken worden op je afgevuurd, terwijl je het jaardoel probeert te verdedigen. Op dat moment kun je je machteloos gaan voelen. En als dat gevoel van machteloosheid zich verspreidt in managementteams, dan slaat het vaak om in territoriaal gedrag. Managers die het teamdoel met hand en tand verdedigen, dat ze zelfs collega teams als de concurrent gaan zien.
Pas wanneer belangen organisatiebreed in lijn liggen met lange termijn groei, dan durven mensen offensiever te spelen. Over een periode van 5 jaar komt namelijk veel meer onzekerheid kijken. Dan kun je simpelweg geen 100% controle uitoefenen op resultaat. Sterker nog, je weet dat je wedstrijden gaat verliezen. In het grotere plaatje zijn deze verliezen prima op te vangen, maar in een enkel jaarcyclus kunnen ze desastreus zijn. Bij een lange termijn strategie komt dus wat meer een ‘competitie mindset’ kijken. In plaats van “hoe kunnen we deze wedstrijd overleven?” vragen teams zichzelf af “hoe kunnen we zoveel mogelijk wedstrijden winnen?”.
De tegenstroming
Iedere populaire stroming krijgt na verloop van tijd te maken met tegengeluiden. Dit zie je bijvoorbeeld in de kunstgeschiedenis. Denk aan het surrealisme, met bekende kunstenaars zoals Salvador Dalí, als tegenhanger van het rationalisme. Op eenzelfde manier ontstaan er ook stromingen in de voetballerij!
Het Spaanse ‘Tiki Taka'-spel, bekend geworden ten tijde van Pep Guardiola bij Barcelona en vandaag de dag ook gebruikt door trainers als Xavi Hernández en Mikel Arteta, vindt zijn oorsprong in het Nederlandse ‘Totaalvoetbal’ uit de jaren ‘70. Waar ‘Catenaccio’ geloofde in een strakke organisatie om zo min mogelijk goals te incasseren, geloofde ene Rinus Michels in extreem proactief voetbal. Jezelf niet ingraven voor het eigen doel, maar de tegenstander al op hun eigen helft onder druk zetten. Dit doe je met alle teamgenoten tegelijkertijd. De filosofie draait om het vinden, creëren en exploiteren van ruimte. Dat houdt in dat iedereen een rol heeft in de aanval, ook spelers zonder bal aan de andere kant van het veld. Door zonder bal bepaalde sprintjes te trekken verleg je de aandacht van de tegenstander. Daarmee creëer je kansen voor jouw teamgenoot aan de bal. In tegenstelling tot het risicomijdende ‘Catenaccio’, rust deze voetbalstijl juist op assertiviteit, ondernemerschap en lef. Deze aanvallende filosofie nam Michels mee naar Barcelona. Onder Michels is Johan Cruijff in de opvolgende jaren een voetballegende geworden. En de eerder genoemde Pep Guardiola, die heeft zijn speelwijze vervolgens weer overgenomen van Cruijff.
Tiki-taka micromanagement
Wat ‘Catenaccio’ en ‘Tiki Taka’ gemeen hebben is de hoge mate van discipline. Iedere speler moet zich houden aan strenge regels binnen de filosofie. De overtuiging is dat wanneer iedereen zich aan de afspraken houdt, en spelers dus niet zelf op avontuur gaan, het team zal winnen. Zodra een speler voor eigen succes gaat, dan wordt hij gewisseld. Dit overkwam Thierry Henry, een van Frankrijks beste spitsen ooit, toen hij onder Pep Guardiola speelde. Hij vertelt er over in een interview bij Sky Sports.
Het hebben van discipline is natuurlijk goed. Ook het maken van heldere afspraken waar iedereen zich aan committeert is noodzakelijk. Het heeft er dan ook voor gezorgd dat Pep Guardiola met zijn speelstijl zo succesvol is bij iedere club waar hij heeft gewerkt.
Toch leeft er ook een ander geluid in de voetballerij. Een geluid dat zegt dat Pep’s elftallen op rails lopen. Looplijnen en passes die van tevoren gedefinieerd zijn, en daarmee voorspelbaar worden. Nog altijd zeer lastig om te verdedigen, maar niet onmogelijk. Tegelijkertijd zorgen die strenge regels ervoor dat er minder vrijheid is voor talent om te improviseren in het veld. De regels zijn tot in detail uitgedokterd en geoptimaliseerd. Pep heeft van de beste spelers ter wereld machines gemaakt die passen in zijn perfecte systeem.
Maar zodra het ego van een talent het systeem in twijfel trekt en er een beetje brutaal tegen ingaat, wordt er niet naar geluisterd. Zo zijn topvoetballers als Samuel Eto’o, Yaya Touré, Cesc Fabregas en Zlatan Ibrahimović door Pep op een wat vervelende manier naar de uitgang gewezen.
Pep Guardiola wordt in de voetballerij gezien als een visionair. Keer op keer weet hij zijn speelwijze te installeren bij een club om er vervolgens meerdere prijzen mee te winnen. Die successen zijn niet alleen te danken aan de visie, maar vloeien ook voort uit zijn perfectionisme. Zijn obsessie met ieder detail van het spelletje zorgt ervoor dat hij soms vijanden creëert, maar ook een succesvol team weet te vormen. Je zou Pep Guardiola kunnen vergelijken met Steve Jobs of Ali Niknam. Succesvolle ondernemers met een enorm visionair vermogen en het lef om offensief de concurrentiestrijd aan te gaan. Maar het zijn ook perfectionisten die bij het operationaliseren van hun visie micromanagement trekjes vertonen. Zo schreef het NRC vorig jaar een stuk over Ali Niknam’s managementstijl en het effect daarvan op de medewerkers van Bunq. Het roept de vraag op; is de speelwijze dan wel een duurzame strategie, en daarmee echt succesvol?
Relationism
Het voetbal kent allerlei stromingen. Van ‘Catenaccio’ tot ‘Tiki Taka’ en van ‘Gegenpressing’ tot ‘Sarriball’. In de afgelopen jaren vragen fans zich af of alles ondertussen al niet een keer bedacht is. Het voetbal lijkt uitgespeeld.
Toch heeft een nieuwe filosofie zich recent ontkiemt in Brazilië. Eentje die alle regels van het moderne voetbal overboord gooit. De naam van deze voetbalfilosoof: 'Fernando Diniz’. Waar Europese trainers waarde hechten aan controle, gelooft Diniz juist in chaos. Hij koppelt zijn spelers niet vast aan ingecalculeerde looplijnen, maar geeft ze de volledige ruimte en vertrouwen om op zelfsturende wijze kansen te creëren. Bij het bekijken van beelden lijkt het team een zooitje ongeregeld, maar niets is minder waar. Wat je ziet is de doelbewuste chaos die Diniz wil creëren om de tegenstander dol te draaien.
Zijn succes bij de Braziliaanse club Fluminense is niet onopgemerkt gebleven. De Braziliaanse bond heeft Diniz in de zomer van 2023 aangesteld als bondscoach. Waarom? Door het enthousiasme van het volk. Diniz zijn filosofie geeft ruimte aan het pure straatvoetbal waar het land om bekend staat. Het zorgt voor een iconische uitstraling die ook nog eens voor resultaat zorgt. Ook in Europa is deze stroming opgedoken bij Malmö FF onder leiding van trainer Henrik Rydström. Het contrast in speelstijl tussen deze club en een wat traditionelere Europese tegenstander is voor de voetballiefhebber schitterend om te zien.
“Since we both like having possession, people associate my style with Guardiola’s. But that’s where it stops. The way he likes having possession is the opposite of mine. His style is positional, mine is anti-positional.”
“Escadinha”
Relativity - M.C.
Het systeem van Diniz maakt gebruik van de zogeheten “escadinha”, Portugees voor ‘trapladder’. In de chaotische speelstijl van Diniz zoeken spelers continu naar ladders die organisch gevormd worden. Het is een tactiek die ruimte creëert voor medespelers om verder op te schuiven richting het doel van de tegenstander. In deze video zie je hoe deze ladders van Diniz werken.
Het creëren van “escadinhas” in jouw organisatie kan enorm veel waarde met zich meebrengen. In de organisatiewetenschappen wordt dit fenomeen “Informal Network Brokerage” genoemd. Deze ‘brokers’ zijn mensen in jouw organisatie die verbindingen faciliteren tussen mensen of groepen buiten de formele hiërarchie en rolverwachtingen om. Daarmee zijn deze mensen, en de waarde die zij creëren, vaak onzichtbaar.
Tussen alle dagelijkse chaos door stimuleren deze mensen informatie-uitwisseling, samenwerking tussen teams, sociale cohesie, innovatie en talentontwikkeling. Dit doen zij zonder beloningen te verwachten van bovenaf. Het ontstaat vanuit intrinsieke motivatie en drang om samen met anderen mooie dingen te creëren. Deze activiteiten gaan vaak volledig onder de radar van het senior management. Het kan voor moderne organisaties daarom een lucratieve investering zijn om het informele netwerk te begrijpen, om "escadinhas" te stimuleren. Zo is de bekende gele post-it note van 3M bijvoorbeeld ontstaan vanuit het informele netwerk. In deze blog kun je meer lezen over “Informal Network Brokerage”.
Mensgericht managen
Diniz is een voorbeeld manager die met een innovatieve blik het moderne voetbal weet op te schudden. Hoewel hij wellicht de puurste vorm van mensgerichtheid in zijn speelwijze toepast, is hij niet de enige met deze kijk op voetbal. Ook de Italiaanse coach Carlo Ancelotti, werkt vanuit vergelijkbare principes. Bij hem staat een systeem niet centraal, zoals bij de meeste Europese managers, maar ook de mens, net als bij Diniz.
“There are two types of managers: those who do nothing and those who do a lot of damage. The game belongs to the players.”
Hij kijkt naar het beschikbare talent en hoe deze talenten elkaar op een verrassende manier kunnen versterken. Daar laat hij vervolgens een systeem met richtlijnen op los. Binnen deze richtlijnen krijgen spelers de vrijheid en ruimte om eigenaarschap te pakken. Met zijn filosofie is Ancelotti een van de succesvolste managers aller tijden. Zo heeft hij de meeste Champions League titels (de meest prestigieuze prijs die ieder jaar te winnen is) achter zijn naam staan. Niet zozeer dankzij het systeem, maar dankzij het talent dat in het veld elkaars sterktes weet te benutten.
