Breaking dogma.
Ken jij de bekende ‘Think Different’ reclame van Apple nog? De iconische reclame uit 1997 toonde de gezichten van onder anderen Einstein, Gandhi, Martin Luther King en Amelia Earhart. Creativiteit, innovatie en individuele identiteit werden aangemoedigd. Het gaf ‘andersdenkenden’ een stem. Apple creëerde een beweging die tot de dag van vandaag nog voelbaar is. De durf om anders te zijn. Want voor vooruitgang is verandering nodig. Ideeën die niet per se passen in de waarheid van vandaag. Mensen die buiten bestaande kaders durven te denken. De innovators. “Here’s to the crazy ones…”
Wat maakt iemand nou echt ‘andersdenkend’? Op iedere CV zien we tegenwoordig dat iemand creatief is. Tegelijkertijd wordt 'andersdenkend' nog weleens uit zijn verband getrokken door lukraak extreme ideeën de wereld in te slingeren. Daar ligt dan waarschijnlijk een gevoel van wantrouwen aan ten grondslag. Het ‘anders denken’ ontstaat dan vanuit het gevoel van ‘afzetten’ tegen een gevestigde orde.
In een steeds complexer wordende wereld, waar elk individu een digitaal podium kan pakken, lijkt ‘Think Different’ soms zijn kracht te verliezen. We denken niet altijd anders, we proberen vooral de ander te overtreffen. De ene gekke gedachte wordt versterkt door de volgende. Het lijkt alsof we allemaal ‘andersdenkend’ willen zijn en dat degene met de meest radicale ideeën uiteindelijk de titel wint.
We mogen een stap terug zetten naar waar “Think Different” echt voor stond. Innoveren om de ‘status quo’ te veranderen. ‘Anders denken’ hoeft niet te gaan over het creëren van extremen, maar over het weerleggen van huidige gedragingen en perspectieven. Creativiteit inzetten om de essentie te ontleden. Anderen laten inzien waarom ‘gisteren’ was zoals het was en ‘morgen’ kan zijn wat het mag.
In deze blog nemen je mee in het principe van het ‘dogma’; de onzichtbare essentie achter innovatie. Je leert hoe je een dogma kunt spotten en omvormen naar nieuw perspectief. Perspectief dat als startpunt kan dienen voor nieuwe ideeën. Zodat jij, samen met jouw omgeving, creatief kan bijdragen aan een beter morgen.
“Here’s to the crazy ones, the misfits, the rebels, the troublemakers, the round pegs in the square holes… the ones who see things differently — they’re not fond of rules… You can quote them, disagree with them, glorify or vilify them, but the only thing you can’t do is ignore them because they change things… they push the human race forward, and while some may see them as the crazy ones, we see genius, because the ones who are crazy enough to think that they can change the world, are the ones who do.”
Afwijken is afkeuren
In 1543 publiceerde de Poolse astronoom Nicolaus Copernicus zijn werk "De Revolutionibus Orbium Coelestium". Het werk wordt gezien als de grondlegging van onze moderne astronomie. Zijn model wordt heliocentrisme genoemd. Copernicus stelde dat de zon centraal staat in ons zonnestelsel. Tot aan zijn ontdekking geloofden we voor duizenden jaren in het geocentrische model van Aristoteles (384–322 BCE). Het model waarin de aarde centraal zou staan. Hoewel de ontdekking van het heliocentrisme groots was, hielden we toch vast aan het geocentrisme. De kerk geloofde daar namelijk in. De aarde was God zijn creatie en zou daarom centraal staan in het zonnestelsel. Er stonden zelfs passages in de bijbel die beschreven dat de aarde stationair was. Een willekeurige Poolse wetenschapper zou het toch niet beter weten dan onze lieve heer?
Een eeuw moest voorbij gaan voordat de kerk nogmaals werd uitgedaagd. Dit keer door Galileo Galilei. Hij borduurde voort op het werk van Copernicus. Zo observeerde hij met zijn telescoop voor het eerst de manen van Jupiter. In 1632 publiceerde hij zijn boek “Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo”, waarin het heliocentrisme en geocentrisme naast elkaar werden gelegd. De publicatie leidde tot onvrede van de kerk (surprise surprise). Die vond dat Galilei in het boek zijn voorkeur voor het heliocentrisme bepleitte. De kerk besloot om er dit keer korte metten mee te maken. Galileo werd veroordeeld tot levenslang huisarrest. Op die manier kon hij moeizaam zijn onderzoek vervolgen en zijn bevindingen met andere wetenschappers delen. De 'changemaker' werd de kop ingedrukt. Galileo was de ‘crazy one’ en werd het zwijgen opgelegd.
Het dogma en zijn immuunsysteem.
Wanneer je onder het oppervlak op zoek gaat naar hetgeen dat een ‘status quo’ in stand houd, dan is er een kans dat je een dogma tegenkomt. Een dogma, wat is dat? Een dogma is plat gezegd een geloofsovertuiging die gezien wordt als ‘de waarheid’. Dat zorgt ervoor dat een dogma vaak onzichtbaar is voor het blote oog. Een waarheid die voor iedereen geldt, valt namelijk niet op. Sterker nog, het heeft zich niet alleen ingegraven in de samenleving maar ook een immuunsysteem ontwikkeld genaamd het ‘taboe’.
Zodra een dogma wordt blootgelegd, zullen taboes de aanval inzetten om het dogma te beschermen. Er ontstaat afkeur tegen degene die het dogma weet aan te wijzen. Zo werd het dogma “de aarde staat centraal” beschermd door het taboe “gij zult God niet tegenspreken”. Galileo werd bij het blootleggen van het geocentrisme aangevallen door de taboes die het dogma beschermden.
Dog·ma (het; o; meervoud: dogma's, dogmata)
Vastomlijnde, aan geen discussie meer onderhevige leerstelling.
Ta·boe (het/de; o en m; meervoud: taboes)
Iets dat niet gedaan of gezegd mag worden.
Dogma, taboe, immuunsysteem? Hoe werkt dat allemaal? Laten we een klein experiment doen. Zo kun jij ervaren hoe jouw immuunsysteem te werk gaat. Let wel op, het bespreekbaar maken van dogma’s kan gevaarlijk zijn. Gooi het gesprek niet zo maar tijdens de lunch op tafel. Laten we het eerst eens veilig proberen in deze blog…
Pak even stoel. Zit je klaar? Ok dan.. Denk eens aan de woorden ‘incest’ en ‘kannibalisme’. Beeld het je in en laat je gevoel eens over je heenkomen. Welke emotie leeft er nu? Niet zo'n prettig gevoel waarschijnlijk. Dit is nou jouw immuunsysteem. De reactie die jij hebt is een verdediging van het dogma. Hoezo dat dan? Hoe kunnen deze activiteiten dogma’s zijn? Dan ben je toch gek?
Dat klopt! Althans, dat hebben we als samenleving besloten. Met z’n allen bestempelen we dit als ‘gek’. Toch zijn het dogma’s. Wetenschappelijk gezien kunnen we namelijk beargumenteren dat incest prima kan met de hedendaagse vormen van anticonceptie. Kannibalisme komt in de natuur ook vaker voor bij onder andere insecten, reptielen en vissen. Waarom zouden we menselijk vlees niet met de juiste voorzorgsmaatregelen kunnen bereiden zodat het gegeten kan worden?
Wat?! Het is toch te bizar voor woorden om ooit aan dit soort activiteiten mee te doen? We zouden over allerlei ethische grenzen stappen. Helemaal waar! Maar toch zijn die grenzen uiteindelijk gezet op basis van gedeelde individuele overtuigingen. Samen vinden we wat wel en niet kan. Wat we vandaag gek of onethisch vinden hoeft morgen niet zo te zijn. Voor de een voelt een taboe zwaarder aan dan voor de ander. Denk bijvoorbeeld aan thema’s zoals abortus of euthanasie. Wereldwijd zijn er heel veel mensen die bij het idee van abortus hetzelfde gevoel krijgen als jij bij kannibalisme. En dit was waarschijnlijk precies het gevoel dat gelovigen in de 17de eeuw hadden tegenover Galileo. Afschuw, walging en onbegrip. Hoe kun je zoiets nou willen normaliseren?
Neutraal leren kijken.
Als we de ‘status quo’ willen veranderen, dan zullen we eerst moeten begrijpen wat er onder ligt. We moeten elkaar leren begrijpen, voordat we feiten en ideeën gaan afvuren. Waarom zijn de dingen zoals ze zijn? Waarom zou het niet anders kunnen?
We gaan je nogmaals vragen om een toekomst voor te stellen die ver van je af staat. Zit je klaar? Ok let’s go…
Stel je woont in een hele leuke en betrokken wijk. Buren bij wie je vaak op de koffie gaat en altijd even de grasmaaier mag lenen. Prettig wonen toch? Wat nou als het normaal zou zijn om allemaal een open relatie met elkaar te hebben? En niet alleen dat! Wanneer er op termijn kinderen verwekt worden, ben je als buurt gezamenlijk verantwoordelijk voor de opvoeding. Dat houdt in dat je een kind verzorgd, ongeacht of je de biologische ouder bent. Zou jij in deze buurt willen wonen?
Waarschijnlijk voel je jouw immuunsysteem weer aan het werk. Geheel begrijpelijk natuurlijk. Het zal je verrassen, maar deze leefstijlen bestaan echt! Zo hechten de mensen van de Zo’é stam in Brazilië veel waarde aan gelijkheid. Het is super normaal voor zowel mannen als vrouwen om meerdere partners te hebben. Mensen hoeven dus niet monogaam te zijn. Iets wat in onze Westerse cultuur vaak als normaal wordt gezien. Je kunt dus stellen dat monogamie een dogma is. Een stukje verderop in het Amazone gebied leeft de Krahô stam. Zij zien hun kinderen als ‘kinderen van de stam’. Je bent niet de ouder van een enkel kind, maar draagt de verantwoordelijkheid om alle kinderen van de stam op te voeden. Moeders kunnen zelfs elkaars kinderen borstvoeden. Noem het een extreme vorm van ‘co-parenting’. Een stam die samen zorg draagt voor de volgende generatie.
Nu zijn wij benieuwd, vind je het nog steeds een gek idee of heeft het in essentie misschien toch wel iets moois?
Dogma’s in jouw werkomgeving.
Nu je hebt ervaren hoe jouw taboe immuunsysteem werkt, kun je oefenen met afstand nemen van een gevoelig onderwerp. Dit bewustzijn kun je inzetten in werk en privé. Zorg dat je je gevoel erkent. Stel jezelf de vraag waarom je voelt wat je voelt. Probeer jouw gevoel te ontleden. We nemen je mee in wat voorbeelden die tastbaar maken hoe dogma’s voorkomen in het bedrijfsleven.
Organisatie Dogma’s
Iedere organisatie heeft een bedrijfscultuur. Het zijn de geschreven en ongeschreven regels waar medewerkers zich naar gedragen. Deze gedragingen hebben zich over de jaren heen gevormd vanuit bepaalde normen en waarden. Mensen met voorbeeldfuncties zijn dit gedrag gaan vertonen, waarna nieuwe medewerkers dit gingen kopiëren. Mensen die onvoldoende conformeerden zijn uiteindelijk vertrokken, en mensen die in lijn lagen met de cultuur zijn waarschijnlijk langer gebleven. Na enkele jaren is de organisatie gefilterd naar het ideale gedrag.
Maar de wereld verandert ook. De cultuur die gisteren succes met zich meebracht, garandeert geen succes voor de toekomst. Waar het dragen van een stropdas of hakken gisteren professionaliteit uitstraalde, hoeft dat vandaag niet het geval te zijn. Zeker niet wanneer we vaker vanuit huis achter een scherm werken. Dan tellen simpelweg de resultaten. Dat we ooit samen bepaald hebben er netjes uit te zien is een sociaal construct. Het zou zomaar kunnen dat performance stijgt wanneer iedereen lekker in zijn kloffie naar kantoor mag komen.
Normen en waarden vertalen zich dus door naar gedrag. Dat kan bewust en onbewust gebeuren. Zo kan een kernwaarde als “gelijkwaardigheid” op termijn doorontwikkelen naar poldergedrag. Iedereen mag zijn plasje doen zodat we samen een knoop kunnen doorhakken. We zijn tenslotte allemaal “gelijkwaardig”, toch? In een snel veranderende wereld kan dit gedrag ertoe leiden dat je ingehaald wordt door de concurrentie. Zodra je een besluitvaardig persoon zou toevoegen in dit team zal het immuunsysteem optreden en dingen roepen als “directief” of “micromanager”. De realiteit ligt natuurlijk in het midden. De vraag is, hoe kom je daar met een cultuur die vastgeankerd zit in een dogma?
Het ontwijken van taboes creëert struisvogelgedrag. Als je als organisatie echt stappen wilt zetten, dan mag je het prima laten schuren en botsen. Laat het maar eens escaleren. Zo’n escalatie is niets anders dan het immuunsysteem dat hard aan het knokken is om het dogma overeind te houden. Maar het dogma moet blootgelegd worden als we samen een stap vooruit willen zetten. Een kernwaarde als “gelijkwaardigheid” is namelijk niet hetzelfde als “gelijkheid”. Dat betekent dat sommige meningen en visies doorslaggevender mogen zijn dan andere. Zo houdt je snelheid in de besluitvorming en zorg je dat je agile blijft.
Industry Dogma’s
Ook buiten jouw organisatie kunnen er dogma’s leven. Als jij en jouw concurrenten al jaren hetzelfde doen, dan kan iedereen nog wel eens verrast kunnen worden door een disruptor van buitenaf. Marriott, Hyatt en Hilton Hotels lieten zich uiteindelijk ook verrassen door het succes van Airbnb. Het principe van de ‘Sharing Economy’ was lange tijd twijfelachtig. Waarom zou iemand iets willen huren van een onbekende? Vreemdelingen waren onbetrouwbaar. Eigenaarschap en merkbekendheid garandeerden veiligheid. Het delen van je appartement of auto via een platform werd bedolven onder de taboes; “onveilig”, "fraudegevoelig", “kans op oplichting”, “onbewezen business model”, “slechte kwaliteit”. Allerlei argumenten die ontstonden vanuit wantrouwen richting onbekenden.
Nu, meer dan 10 jaar later, lijkt de perceptie gekanteld. Je hoort mensen zelfs zeggen dat ze een Airbnb van een ‘superhost’ hygiënischer vinden dan een hotel, waar het tapijt waarschijnlijk nooit goed wordt schoongemaakt. Die vreemdeling is betrouwbaar geworden, terwijl de kwaliteit van de autoriteit opeens in twijfel wordt getrokken. Het dogma is blootgelegd en de publieke opinie op de ‘sharing economy’ is over de jaren heen veranderd. Je bent niet meer ‘gek’ als je je auto via Snappcar (ver)huurt. Sterker nog, je bent lekker duurzaam bezig!
Start met vragen stellen.
Vraag jij jezelf weleens af waarom dingen binnen jouw organisatie zijn zoals ze zijn? Merk je dat er tegengas wordt gegeven wanneer deze zaken aan de tand gevoeld worden? Het zou zomaar kunnen dat je met een dogma te maken hebt. De nummer 1 fout die wij gemaakt zien worden is de inzet van de verbale hakbijl. Mensen die direct de aanval aangaan met de taboes. Voordat je dat doet is het verstandig om eerst een goede analyse te maken.
